U središtu Danteove političke misli i njegovog političkog angažmana nalazi se srednjovekovni sukob papa i Svetih rimskih careva, odnosno sukob duhovne i svetovne vlasti za prevlast nad feudalnom Evropom. Tadašnje poimanje univerzalne države kao što je bilo Sveto Rimsko Carstvo, nalazilo je duhovni i pravni legitimitet (čije je temelje udario sv. Augustin u Božjoj Državi) u nasleđu najpre Rimskog, a potom Svetog Rimskog Carstva pod Karlom Velikim, koji predstavljaju kontinuitet u linearnoj istoriji „spasa“. Kako navodi Curtius: „Srednjovekovlje se smatralo nastavkom Rima i na temelju augustinske filozofije istorije u kojoj su se združile tri misli – sled istorije čovečanstva usklađuje se sa sledom šest dana Stvaranja i sa sledom šest ljudskih dobi, čime proizlazi razdeoba prema četri svetska carstva (uzeto iz proročanstva knjige Daniel), poslednje od kojih je Rimsko Carstvo“ (1998: 37).
U srednjovekovnom poimanju univerzalne misije jednog naroda da vlada svetom – kao što je u određenom istorijskom trenutku bio rimski narod – postoji dakle duhovni kontinuitet koji se prenosi s kraljevstva na kraljevstvo; od rimskog u antici, k franačkom u ranom srednjem veku, sve do početka 11. veka i stvaranja Svetog Rimskog Carstva Nemačkog naroda. Sukob zemaljske vlasti s crkvom, koja pokušava izboriti pravo na svetovnu vlast, Dante vidi kao smetnju duhovno-političkog kontinuiteta božjeg plana. Da bi se shvatila važnost i težina sukoba koji su uticali na Danteovo poimanje i zalaganje za uspostavu jedne svetske monarhije, potrebno je objasniti kontekst vremena, koje u ovom slučaju obuhvata gotovo tri stotine godina evropske istorije pre njegovog rođenja. Naime, permanentni sukobi papinstva i Svetog Rimskog Cara za univerzalnu vlast traju od kraja 9. veka i raspada Franačkog carstva nakon smrti Karla Velikog. Taj sukob je uzrokovan jednom pravnom fikcijom o pravu na krunu, te uzajamne zavisnosti crkve i Karla Velikog, kojemu je usprkos ratnim pobedama nužno trebao duhovni autoritet kako bi ga proglasili za cara.7 U kontekstu feudalne Evrope, koju je u političkom smislu karakterisala haotična atomizacija gospodarsko-društvene strukture, odnosi pape i cara predstavljali su jedno „pozoriste iluzija“ kako piše Le Goff, u čijoj će se pozadini odviti veoma važne stvari za daljnji politički razvoj Evrope (1974, 127).
Papinstvo je svoj legitimitet polaganja prava na svetovnu vlast temeljilo na tzv. „Konstantinovoj darovnici“, falsifikatu koji se pojavio u 8. veku kako bi crkva politički uticala na sukobe Karolinga i Merovinga, a kojom je navodno Konstantin, prešavši na hrišćanstvo 312. godine, papinstvu podario vladarska prava i povlastice. Dante se u Paklu osvrće na „darovnicu“ stihom „O Konstantine, koliko se zala rodilo ne s tvog preobraćenja, nego s onoga miraza što od tebe primi prvi bogati otac (papa)“ (1937: 107). Sukob duhovne i svetovne vlasti će do sredine 13. veka imati mnoge zaokrete katkad u korist pape, katkad u korist cara. Međutim, ti će zaokreti za sobom ostavljati uglavnom pustoš i bedu ratom razorenih područja severne Italije i Svetog Rimskog Carstva, dok će postepeno političku moć od careva i papa početi preuzimati kraljevi. Vrhunac je bio rat između pape Grgura IX i Svetog Rimskog Cara Fridriha II,8 uzrokovan Fridrihovom namerom da podredi Lombardske gradove carskoj vlasti te tako istisne papinsku vlast. Budući da je Fridrih II umro u jeku rata 1250. godine, Grgur IX je sa svojim saveznicima u potpunosti porazio Fridrihovu dinastiju Hohenstaufovaca, nepovratno oslabivši carstvo. Međutim, bila je to pirova pobeda: „Planovi o svetskoj monarhiji kako careva tako i papa raspali su se u prah; rezultat je bio samo politička raskomadanost Nemačke i Italije. Ni caru ni papi nije pripadala odlučna uloga pri okupljanju rascepkanog feudalnog sveta – takvu ulogu je preuzela kraljevska vlast (...)“ (Potemkin, 1951: 121). Međutim, usprkos prividnoj pobedi pape, koji će sam završiti pod zaštitom francuskog kralja Filipa Lepog čiji je uticaj sve više rastao, preko dve stotine godina sukoba papinske i carske vlasti u severnoj je Italiji ostavilo klice budućih razdora. Firenca je bila grad-država u središtu širih nerazrešenih odnosa između pristalica papinstva pristalica cara, odnosno sukoba političkih frakcija Guelfa i Ghibellina. U takvom se političkom ozračju rodio Dante 1265. godine.
Iako je Dante bio priklonjen guelfskoj frakciji koja je podupirala papinstvo, te se pretpostavlja da je ucestvovao u pobedi firentinskih Guelfa nad toskanskim Ghibellinima kod Campaldina 1289. godine, tokom njegovog uspešnog uspona u političkom životu Firence on se okreće protu-papinskoj liniji. U tom razdoblju za papu biva izabran Bonifacije VIII, koji je po svaku cenu pokušao zaustaviti proces demokratizacije u Firenci. Ubrzo dolazi do sukoba unutar same guelfske stranke, koja se podelila u dve frakcije, tzv. Bele i Crne Guelfe. Beli su bili protiv uključivanja Firence u osvajačke pohode pape Bonifacija VIII, dok su Crni podupirali papu. Godine 1301, papa zajedno sa drugorođenim sinom Francuskog kralja Filipa Lepog, Karlom Valoisom intervenise u Firenci u korist Crnih Guelfa, srušivši Bele te uspostavivši novu vlast. Time započinje Danteov egzil u kojemu će ostati do svoje smrti 1321. godine.
Napustivši Firencu, njegov univerzalizam počinje sazrevati u konkretnoj političkoj formi: „s razlogom se ističe da je progonstvo Danteu proširilo vidike i da je od Firentinca postao građaninom Italije“ (Čale i Zorić, 1976: 17). Poslednja se nada ukazuje 1308. godine krunjenjem Henrika VII za nemačkog kralja, koji je pokušao obnoviti staru slavu Svetog Rimskog Carstva, koja je nestala s Fridrihom II. Danteovo oduševljenje Henrikom VII, kojega vidi kao novog mesiju i budućeg Svetog Rimskog Cara, se najbolje isčitava iz njegove Poslanice, u kojoj piše: „Tada je u meni duh moj kliknuo dok sam u sebi govorio – evo jaganjca Božjeg koji uzima grehe sveta“ (Poslanice VII, 1976: 554). Iako je u početku Henrik VII uspeo prividno ujediniti sever Italije, sukobi Guelfa i Ghibellina su bili neminovni; protiv Svetog Rimskog Carstva se mobilizirala Guelfska liga sa Firencom na čelu te izbija novi rat. Henrik VII umire 1313. čime su za Dantea kao i za pobornike carske vlasti sve nade izgubljene. U tom razdoblju počinje pisati svoj traktat Monarhija u kome izlaže svoja politička viđenja nužnosti uspostave svetske vlasti pod jednim svetskim carem. Nedugo potom je umro.
Iako „revolucionaran“ za svoje vreme, Dante nije revolucionar u savremenom smislu reči. Ako bi mu se već pridavao neki savremeni epitet, bio bi ponajviše tradicionalist (Guenon, 2004: xvi). Njegov poziv na stvaranje svetske monarhije iako idealizovan nije nipošto utopistički, nego je, kao što ćemo kasnije videti, utemeljen logički i svakako moguć u kontekstu vremena u kojemu Dante piše. Duhovni poredak i božanska hijerarhija u Danteovom političkom razmatranju od središnje su važnosti. Naime, viđenje poslednje „rimske faze“ istorije na putu ka konačnom spasenju koje vodi vraćanju praiskonskom načelu Sudnjega dana, se upravo ostvaruje kroz obnovu Svetog Rimskog Carstva. U tom smislu njegovu težnju za političkom uspostavom svetske monarhije treba promatrati kao nešto „izvanjsko“, „svetovno“ i „profano“; vraćanje nedostajuće karike u nebesku strukturu šireg plana spasenja.9 Kod Dantea nebeski je plan temeljno načelo, odnosno „Jeruzalem“ iz kojega se u „zemaljskoj“, „profanoj“, dakle najnižoj sferi stvara političkim delovanjem svetska monarhija. Što se tiče same politike kao prakse, Dante na nju gleda kao na segment jedne celine, budući da tradicija nalaže da je celina u kosmičkom poretku hijerarijski ustrojena. Politička delatnost predstavlja isključivo sredstvo prema cilju stvaranja zemaljskog reda kao dela nebeskog ure-đenja: „uranjanje u mir Božji“ (Rheinfelder i Denzer, 1998: 134)
PRVI DEO
TRECI DEO
CETVRTI DEO
PETI DEO
Dante, Ideja svetske vlade (5)
_______________
7) U Ranom srednjem veku legitimni naslednik Rimskog carstva se smatrao Bizant. Stoga, nakon što je Karlo Veliki pokorio veći deo Evrope, njemu je nužno bio potreban blagoslov pape; okrunjen je za Svetog Rimskog Cara 800. godine. Tu bizarnu zavisnost pape i cara Russell opisuje na sledeći način: „Karlo je svoje pravo na zakonito nasleđivanje zasnivao na papi, tako je još od početka postojala neobična uzajamna zavisnost između pape i cara – niko nije mogao biti car ako ga u Rimu nije okrunio papa; s druge strane, tijekom nekoliko vijekova svaki je moćniji car polagao pravo na postavljanje ili smenjivanje pape. Njihova uzajamna zavisnost je bila mrska i jednomu i drugomu, ali je vekovima bila neizbežna“ (Russell, 2010: 348).
8) Fridrih II je bio poslednji Sveti Rimski Car koji je imao realnu moć i snagu da se suprotstavi papi te ostvari svetsku monarhiju kakvu je zamišljao Dante. Reč je bila o jednoj iznimnoj ličnosti za kojega mnogi istoricari s pravom tvrde da je bio prvi prosvećeni car Evrope. Odrastavši na Siciliji došao je u doticaj sa islamom, te je bio upućen u matematiku, medicinu, teologiju i tradicionalne nauke. Veoma je cenio pesništvo te na njegovu dvoru nastaje sonetni stih. Takmicenje iz pesništva na njegovom dvoru su uglavnom bila na italijanskom jeziku a ne na latinskom, što je navelo Dantea da ga proglasi „ocem italijanske poezije“. Bio je također posebni talentovan političar budući da je usprkos svom izopstenju iz hršićanskog sveta od strane pape, i dalje imao veoma značajan uticaj, uključivši se u krstaske ratove te manipulisuci kako hrišćanskim tako i arapskim moćnicima u Svetoj zemlji.
9) Hijerarhija o kojoj Dante govori deli se, kao što ćemo kasnije videti, na tri sfere: zemlju, atmosferu i nebo. Isključivo unutar te hijerarhije treba sagledati Danteovu borbu za odvajanje svetovne od duhovne vlast, odnosno da na zemlji mora vladati carstvo, a ne crkva. Stoga njegova borba protiv papinstva nije toliko izražena kroz političku teoriju kao npr. kod njegovog savremenika Marsilija Padovanskog.
_______________
7) U Ranom srednjem veku legitimni naslednik Rimskog carstva se smatrao Bizant. Stoga, nakon što je Karlo Veliki pokorio veći deo Evrope, njemu je nužno bio potreban blagoslov pape; okrunjen je za Svetog Rimskog Cara 800. godine. Tu bizarnu zavisnost pape i cara Russell opisuje na sledeći način: „Karlo je svoje pravo na zakonito nasleđivanje zasnivao na papi, tako je još od početka postojala neobična uzajamna zavisnost između pape i cara – niko nije mogao biti car ako ga u Rimu nije okrunio papa; s druge strane, tijekom nekoliko vijekova svaki je moćniji car polagao pravo na postavljanje ili smenjivanje pape. Njihova uzajamna zavisnost je bila mrska i jednomu i drugomu, ali je vekovima bila neizbežna“ (Russell, 2010: 348).
8) Fridrih II je bio poslednji Sveti Rimski Car koji je imao realnu moć i snagu da se suprotstavi papi te ostvari svetsku monarhiju kakvu je zamišljao Dante. Reč je bila o jednoj iznimnoj ličnosti za kojega mnogi istoricari s pravom tvrde da je bio prvi prosvećeni car Evrope. Odrastavši na Siciliji došao je u doticaj sa islamom, te je bio upućen u matematiku, medicinu, teologiju i tradicionalne nauke. Veoma je cenio pesništvo te na njegovu dvoru nastaje sonetni stih. Takmicenje iz pesništva na njegovom dvoru su uglavnom bila na italijanskom jeziku a ne na latinskom, što je navelo Dantea da ga proglasi „ocem italijanske poezije“. Bio je također posebni talentovan političar budući da je usprkos svom izopstenju iz hršićanskog sveta od strane pape, i dalje imao veoma značajan uticaj, uključivši se u krstaske ratove te manipulisuci kako hrišćanskim tako i arapskim moćnicima u Svetoj zemlji.
9) Hijerarhija o kojoj Dante govori deli se, kao što ćemo kasnije videti, na tri sfere: zemlju, atmosferu i nebo. Isključivo unutar te hijerarhije treba sagledati Danteovu borbu za odvajanje svetovne od duhovne vlast, odnosno da na zemlji mora vladati carstvo, a ne crkva. Stoga njegova borba protiv papinstva nije toliko izražena kroz političku teoriju kao npr. kod njegovog savremenika Marsilija Padovanskog.
Нема коментара:
Постави коментар