Tako se dečak Milo – koji će kasnije postati univerzitetski profesor, čuveni pisac i teoretičar književnosti – od malih nogu susreo sa muškom igrom i bogovima stadiona. Mogao je kroz odrastanje da gleda i sluša huk zvezdinog Severa – na kopu koji su već tada oformili Mile Šnuta, Mirko Talijan, Siroče, Burek i braća Roboti – koji peva o sopstvenom bogu DŽaji, kao urbanoj protivteži školskom obrazovanju napisanom na Titovom kultu ličnosti. Budući autor kultih knjiga Duh samoporicanja i NJegoš i moderna, prof. dr Milo Lompar pripadnik je onih generacija koje su imale bezbrižno detinjstvo.
Kada je krajem prošlog veka Milo Lompar dobio sina i nazvao ga po njegovom ocu Rastku, nije mogao da mu podari prednosti koje je dobio od sopstvenog oca. Prvo, već je uveliko svojim radom zauzeo slobodno polje svetske literature, ostavljajući za sina jedinca nesiguran, uski prostor. Teško je breme nositi na sopstvenim početničkim leđima slavu velikog oca, a hodati u profesiji njegovim stazama! Drugo, Milo Lompar nije vodio sina Rastka na Zvezdine treninge, iako bi Rastkov deda – da je bio živ – to mnogo voleo: jednostavno, nisu imali koga da gledaju. Jer, dok je mladi Milo mogao da gleda Real Madrid ili Bajer Minhen pred više od 100.000 ljudi na Marakani, njegov sin Rastko bi gledao Milicionar ili Železnik pred jedva 2.000 gledalaca.
Izbegnuta zamka
Čestito ni kop više ne bi mogao da čuje, jer je njegova prva ekipa kolektivno otišla na ratište. Ali, umesto huka sa Zvezdinog severa, Rastko Lompar je mogao kroz odrastanje da čuje drugačije zvuke po beogradskim ulicama: rafale oružja donetog sa ratišta i prasak NATO bombi. Te 1999. godine – kada je Rastko imao nepunih šest godina – jedna od tih kasetnih bombi je ubila njegovu sugrađanku, trogodišnju Milicu Rakić. U kasnijim godinama odrastanja, nakon Petooktobarske revolucije, Rastko je mogao na Drugom dnevniku RTS-a da čuje iz usta Gorana Svilanovića i sličnih kako nas je NATO bombardovao „za naše dobro”. Razumljivo, Rastko Lompar je pripadnik onih generacija koje – iako možda individualno bezbrižne – nisu imale detinjstvo.
Da bi izbegao zamku potencijalnog tavorenja u senci velikog oca, Rastko Lompar je odabrao drugačiji put. Krenuo je stazama istorijskih umesto literalnih nauka, gde će se boriti da kao naučnik upiše sopstveno ime i prezime, umesto bojazni da ga pamte samo po prezimenu. Prilikom izbora istorijske nauke kao životnog opredeljenja, Rasko Lompar je imao sreće što je od oca nasledio naočitu spoljašnost, ali i manjim udelom gorštačku prirodu starinom iz Crne Gore. Jer, na koji način bi rešio protivrečnost sa kojom se susreće svaki mladi daroviti čovek violentnog nasleđa, koji je odabrao da se bavi istorijskom naukom: kako pisati o junacima i mudracima, a niko od njih nije veći od ja?! Zato je najbolji saveznik mladog istoričara Rastka Lompara njegova unutrašnja priroda, većinski nasleđena sa dve ženske, ali različite, strane.
Moravski genotip nasledio je od babe sa očeve strane, tu marljivu strpljivost seljaka iz Bagrdana, što generacijama sade i neguju šljivike i voćnjake, čuvajući praktični zanat „u sopstvenim rukama”. Jer, šta je istorija nego mukotrpno podizanje voćnjaka, strpljivo biljku po biljku, zabrinutog lica uvek okrenutog prema nebu, da bi možda jednog dalekog dana stigli plodovi uspeha?! Mačvanski genotip dobio je od majke, takođe univerzitetskog profesora na Filološkom fakultetu u Beogradu, nežne i smerne dame odrasle u Šapcu. Zar nije nepregledno kopanje po istorijskim arhivima isto što i mučno kopanje mrke mačvanske zemlje – zemlje na kojoj je živeo i na kojoj živi onaj naš blagorodni i dobronamerni svet? I zbilja, kada čovek upozna Rastka Lompara – u njemu odmah prepozna onaj stidljivi i vedri duh vaspitane šabačke gospode.
Manjinski violentni udeo u sopstvenoj prirodi – utemeljen na predstavi o hrabrosti – Rastko Lompar je sačuvao za izbor teme u knjizi o kojoj pišemo – Dimitrije LJotić – taj neistraženi i mračni bunar naše istorije, u koga se malo istraživača spuštalo, a skoro niko do dna. Sve ostalo je mladi naučnik Lompar prepustio svojoj moravsko-mačvanskoj prirodi: temeljnost, strpljivost, marljivost i uravnoteženost. Kada je hrabro izabrao predmetnu temu koju je obradio u delu koje je naslovio: Dimitrije LJotić: učitelj ili farisej u izdanju Katene mundi, mladi Lompar se suočio sa okoštalim uverenjima i zacementiranim utiscima u našem društvu o ovoj istorijskoj ličnosti. Nije mu mnogo trebalo da shvati da su sve ove predrasude nastale na neistorijskom nasleđu. Sa čime se u početku suočio mladi Rastko Lompar, odnosno kakvo je nasleđe zatekao u srpskoj javnosti?
Đavolja obmana
Još od kraja Drugog svetskog rata u našem javnom prostoru vlada veoma negativan stav o Dimitriju LJotiću. Ipak, postoji razlika u javnom diskursu između perioda od kraja rata do početka 1999-ih, i onog koji traje od tada do danas. U prvom periodu samo pominjanje Dimitrija LJotića u bilo kom kontekstu koji nije radikalno optužujući – moglo se smatrati krivičnim delom. Literatura pisana u emigraciji bila je nedostupna, a njeno eventualno unošenje u SFR Jugoslaviju je bilo strogo kažnjivo. Potpuno isti status u javnom prostoru imaju i Draža Mihailović (Ravnogorski pokret, JVuO, četnici…), kao i general Nedić. Tadašnje jugo-titoističke vlasti – predvođene hrvatskim vođstvom i njihovom vazalnom pratnjom u vidu srpskih komunista – u celosti falsifikuju istoriju Drugog svetskog rata.
Ovim đavoljom obmanom prikrivaju zverski genocid u Nezavisnoj državi Hrvatskoj (NDH) nad srpskim življem, jer izjednačavaju ustaše sa Ravnogorcima, Nedićevcima i LJotićevcima – kojima kolektivno pripisuju saradnju sa nemačkim okupatorima. Od samog početka 1990-ih i raspada SFRJ – istorijska istina polako izlazi iz bunkera. Na osnovu suvih istorijskih činjenica, u narednih par decenija kreće javna rehabilitacija Ravnogorskog pokreta, koja se 2004. godine, u vreme premijera Vojislava Koštunice, potrđuje i putem zakona u Narodnoj Skupštini. Sledbenici Ravnogorskog pokreta, bilo da se radi o aktivnim borcima ili njihovim ideološkim naslednicima, nikada nisu prihvatali Dimitrija LJotića i njegove sledbenike kao srodne. Naprotiv, oduvek su ih smatrali neprijateljima, zbog dva dominantna razloga:
1. oni Ravnogorci koji su učestvovali u ratnom vihoru često su bili učesnici mnogih borbi protiv ljotićevaca.
2. Ravnogorske pristalice koje nisu okusile barut u borbi, kao i one koje su se rađale decenijama posle Drugog svetskog rata, videle su upravo u Dimitriju LJotiću veliku prepreku za istorijsku rehabilitaciju Ravnogorskog pokreta.
Uhvaćeni u zamku komunističko-hrvatske obmane, smatrali su, svesno ili nesvesno, da je kompletan jugo-titoistički narativ koji je grupno primenjen na srpski trojac Draža-LJotić-Nedić, falsifikovan samo u slučaju Ravnogorskog pokreta. Nikada nisu prestajale optužbe ravnogoraca prema ljotićevcima, koje su se bazirale na istorijskim činjenicama o LJotićevoj otvorenoj saradnji sa Nemcima, kao i suprotno od ovoga, na povesnoj istini o Ravnogorskoj borbi protiv Vermahta. Isto je bilo i u emigraciji sve vreme, iako su uvek imali zajedničkog neprijatelja. Kao da su postojale nevidljive moralne terazije preko kojih se merila istorijska pravda: što više bi pretegle na stranu ravnogorskog antifašizma – tako bi srozavala i ljotićevska borba.
U današnje vreme postoji podjednak prezir ravnogoraca prema svim oblicima LJotićevog nasleđa i njegove istorijske uloge. U jednom od mnogih interjua na ovu temu, ravnogorski sledbenik Vojislav Šešelj na pitanje – koje u sebi sadrži i konstataciju – kako tumači činjenicu „da su u celoj našoj pedesetogodišnjoj istoriji komunisti fiksirali, pre svega, četnike i četnički (Ravnogorski) pokret kao najveće zlo i najveće neprijatelje, a da su LJotićevci ostali apsolutno po strani svih tih komunističkih napada”, četnički vojvoda odgovara: „Prvo, ljotićevce nije uopšte bilo teško kompromitovati. Oni su bili kompromitovani po sebi. Nije uopšte trebalo dokazivati da su sarađivali sa Nemcima kada su oni vodili đake u Kragujevac na streljanje. Onaj Marisav Petrović, je li se tako zvao, koji je direktno u tome učestvovao, na najdirektniji način…”
Najbolji poznavalac Ravnogorskog pokreta i najplodonosniji pisac na ovu temu, Kragujevčanin Miloslav Samardžić, osuđuje LJotićev pokret, kako kao autor u knjigama, tako i na portalu „Pogledi” koji uređuje. Samardžić u poznatom delu General Draža Mihailović i opšta istorija četničkog pokreta, između ostalog, navodi: „Pod Nedićevom komandom, doduše više formalno, nalazile su se i oružane formacije pokreta Zbor Dimitrija LJotića, tzv. ljotićevci („Srpski dobrovoljački korpus”). Zbor je bio profašistički pokret i još pre rata je održavao veze sa Hitlerovom Nacionalsocijalističkom partijom. Ideološki, program Zbora podseća na ideje Benita Musolinija: traži ukidanje svih političkih stranaka i obrazovanje parlamenta od predstavnika pojedinih staleža: zemljoradnika, lekara, advokata…”
Na drugom mestu u istom delu Samardžić kaže: „U svojim poslednjim naređenjima Draža Mihailović je borbu protiv Srpskog dobrovoljačkog korpusa (ljotićevci) stavio ispred borbe protiv nemačkog Vermahta…. Svrha Srpskog dobrovoljačkog korpusa je u iskorišćavanju onih snaga srpskog naroda koje u ideološkom smislu stoje najbliže nacionalsocijalizmu i koje isceljenje Srbije vide u zajedničkom putu sa Nemačkom. Dobrovoljci (ljotićevci) su jedine srpske snage koje se istovremeno mogu angažovati i protiv komunista i protiv Draže Mihailovića.” U istom delu autor piše: „Tako, sa vojne tačke gledišta, ljotićevci nisu bili značajan faktor. Međutim, četnicima su naneli mnogo zla, što potkazivanjem Nemcima, što činjenjem svirepih zločina… Saradnja četnika sa ljotićevcima kao, na primer, sa nedićevcima, nije bila moguća zbog njihove fanatične vere u Hitlera”.
U tekstu „LJotićevci i streljanje u Kragujevcu 21. oktobra 1941.” objavljenom na portalu „Pogledi”, Miloslav Samardžić, Kragujevčanin, izvodi zaključak: „Samo u Kragujevcu Nemci su sproveli odmazdu 100 za jednoga, dok su u svim drugim gradovima umanjili razmeru. Samo u Kragujevcu su izračunali da je prema odmazdi stotinu za jednoga potrebno streljati 2.300 i samo u Kragujevcu su i streljali prema toj srazmeri….U čemu se Kragujevac razlikovao? U tome što su se samo u Kragujevcu nalazili ljotićevci!”
Jedan drugi istoričar, daroviti Ravnogorac mlađe generacije Nemanja Dević, u svom radu Smederevski kraj u Drugom svetskom ratu kaže sledeće:
„LJotićev politički uticaj u smederevskom kraju značajno je opao već 1941. godine, kada se uključio u rad kvislinškog režima. Tada ga je napustila većina pristalica u Jaseničkom i Velikooraškom srezu. Dodatno je narušen i u jesen iste godine, kada se pročulo da su njegovi dobrovoljci učestvovali u hapšenju talaca streljanih u Kragujevcu. Po selima su se tada deklamovale pesme poput: ‘Strelja Švaba sve brata do brata, sve to LJotić noću hvata’, i slično. Episkop Braničevski Venijamin, u čiju eparhiju je spadalo i Smederevo i koji je sa LJotićem usko sarađivao pre rata, pisao je o njihovom sukobu u aprilu 1942. godine, optužujući ga da Crkvu želi da ‘ugura u borbu i šljam, kao što su je nekada partijski tribuni uvlačili’.
Vladika mu je sugerisao i da ‘on oko sebe ima najgore tipove, koji mu samo zlo čine, a nikako dobro’. LJotić je, pak, episkopima i sveštenicima zamerao što se oštrije ne bore protiv komunizma, smatrajući da je u pitanju samo njihovo taktiziranje, u iščekivanju raspleta i ratnog pobednika. Prema ovim dokumentima vidi se da je Ljotić izgubio oslonac u eparhiji. Slične zamerke na LJotićev račun iznosio je i predsedavajući Sinoda SPC, mitropolit skopski Josif. Sve je to imalo uticaja da opadne ugled predsednika JNP Zbor, koji je u ovom kraju bio nesumnjiv pre 1941. godine.
Zraci otopljenja
Mogli bismo da navodimo tomove i tomove stranica ravnogorskih pisaca usmerene protiv Dimitrija LJotića i njegovog pokreta. Čitaocu će i navedeni primeri biti dovoljni da ga upute u važeću matricu mišljenja. S druge strane, nema potrebe da na ovom mestu posebno navodimo zaključke komunističkih pisaca prema ljotićevcima, jer kada su ravnogorci ovako pisali – šta očekivati od tradicionalno neobjektivnih, neukih i često nedobronamernih partizanskih autora? Prvi zraci otopljenja u jugoslovenskoj (srpskoj) javnosti prema duboko zamrznutom pominjanju postojanja Dimitrija LJotića – a da nisu u radikalno negativnom kontekstu – dolaze iz potpuno neočekivane sfere: iz popularne kulture.
U drugoj polovini 1980-ih godina prošlog veka, veliki beogradski šminker i frontmen „Idola”, Vlada Divljan, na pitanje novinara jednog zabavnog magazina u stilu „koga bi rado izveo na večeru”, nabrajajući, pored nekih ličnosti iz sveta popularne kulture, dodaje i ime Dimitrija LJotića! Bez obzira što je upokojeni Divljan imao sa majčine strane vrlo bliske rođačke veze sa jednim od vodećih ljotićevskih intelektualaca u izgnanstvu (o čemu javnost skoro da ne zna ništa), tada postaje jasno da beogradski avangardno-modernistički krug počinje polako i stidljivo da rehabilituje Dimitrija LJotića. Ovaj proces, baziran na vizuelno-perceptivnom otklonu od komunistčkog sivila, rođen kao elitistički kontrapunkt prema titoističkom populizmu, odvija se kroz avangardne umetničke predstave, konceptualne žurke i urbana dešavanja. Beogradski salon – u najširem smislu tumačenja ovog pojma – postaje epicentar negacije komunizma u državi.
Ponekad je taj antikomunizam obojen mondenstvom i osećajem prestiža „u gradu” – kao u slučaju beogradske omladine koja je u „zlatnim osamdesetim” zaposela kafiće i diskoteke prestonice – inače pokolenja rođenim 1960-ih godina prošlog veka koja su prva masovnije odbacila jugo-titoističku ideologiju, prkoseći tako zakletvama onih generacija „iz pedeset i neke” što su ih pred logorskom vatrom dali drugu Titu. Ponekad je taj antikomunizam ontološkog karaktera sadržan u samom biću – kao u slučaju velikog beogradskog gospodina Aleksandra Lončara – inače rođenog brata glumice Bebe Lončar. On je za života bio jedan od glavnih stožera ideologije „beogradskog antikomunizma”, osoba koja je presudno uticala na mnoge u avangardno-elitističkom društvu prestonice.
Druženje sa Aleksandrom Lončarom ostavilo je dubok trag i na svetonazor Dragoša Kalajića. Dakle, sa razvojem ideje antikomunizma u elitističkom Beogradu razvija se i stidljiva rehabilitacija Dimitrija LJotića. Iznad svih njih – koji iz bilo kojih razloga i iz bilo kakvih uverenja negiraju jugo-titoistički pogled na svet – levitira LJotićev magloviti lik, kao simbol učenjačkog i građanskog antikomunizma. Sa suprotne, antikomunističke strane – onoj koja je bliža narodnjaštvu i koja se prostire kroz predgrađa i provincije, koja stasava kroz šljivike i livade – rađa se preko fudbalskih stadiona u prestonici sunce ravnogorske slobode. Uz grubo kulturološko pojednostavljenje, možemo reći da ako je ravnogorska rehabilitacija krenula sa beogradskih stadiona, onda je ljotićevska rehabilitacija rođena u beogradskim salonima.
Ako izuzmeno stručnu i memoarsku literaturu koja se bavi istorijskom ulogom Dimitrija LJotića – koja će biti pominjana i u ovom štivu u naredom poglavlju – prvi promotivni pisani iskaz o LJotiću opet dolazi iz sfere popularne kulture. U kultnom nedeljniku Duga krajem 1990. godine startuje serijal autora Dragoslava Bokana, koji se tada nastanio u SAD i koji odatle vodi razgovore sa Dr Dragojlom Popović (rođena Ostojić), kasnije preudatom Pivac. Ova dama, koja je tokom rata, na predlog Dimitrija LJotića, vodila u Smederevskoj Palanci „Vaspitni zavod” za prevaspitavanje omladine, bila je pod uticajem komunističke ideologije da nije poznavala skrivene ciljeve ove doktrine. U prvom broju ovog serijala, kao uvod u čitavu priču, Bokan iznosi povesne istine o Dimitriju LJotiću i njegovom pokretu.
Na pitak način – i u skladu sa izdavačkim ograničenjima nedeljnika – svojstven novinarskom a ne naučnom narativu, Dragoslav Bokan piše o mnogim činjenicama koje su bile potpuno nepoznate našoj javnosti:
- da je Dimitrije Ljotić bio jedan od 1.300 kaplara; - da je bio ministar pravde u kraljevoj vladi; - da je bio najveći borac protiv korumpiranih službenika; - da je autor programa „Ni fašizam, ni hitlerizam”, u kome oštro kritikuje Musolinija, Hitlera i Staljina kao antihriste; - da je autor poznatog filosofskog predavanja „Drama savremenog čovečanstva”; - da su u njegovom pokretu „Zbor” bili neki od najviđenijih ljudi u kulturi i teologiji; - da Srpski dobrovoljački korpus nikada nije podigao ni jednu ruku u znak nacističkog pozdrava; - da LJotić nije poslao ni jednog vojnika na Istočni front protiv Sovjetskog Saveza (Rusa); i slično.
Od ovoga doba pa nadalje Dragoslav Bokan se bavio delom i sudbinom Dimitrija LJotića u nekoliko navrata – sa kojim ga je, po sopstvenom priznanju, zbližio ljuti antikomunizam – iako, kako ističe, ne bi za sebe mogao da kaže da je „ljotićevac” u punom kapacitetu. Tako je uspeo da obavi razgovor sa Boškom Kostićem, ličnim sekretarom Dimitrija LJotića, pred sam kraj njegovog života. Tom prilikom je Boško Kostić – koji nije bio član „Zbora”, što demantuje predstave o nekakvoj ortodoksnosti „zboraša” – odgovorio znatiželjnom Bokanu na pitanje o omiljenoj litetaturi Dimitrija LJotića. Dobio je odgovor da se LJotić – kao temelju svoje ličnosti i sopstvenog obrazovanja – uvek držao španskih katoličkih mistika, protivnika protestanske jeresi: Tereza Avilska i Jovan od Krsta. Veoma dragocen podatak koji će nam pomoći u daljem razumevanju ličnosti Dimitrija LJotića.
Нема коментара:
Постави коментар