O bolesti raka je napisano mnogo, nema velikih nepoznanica o uzrocima i razvoju bolesti. Istrazivanja koja su u toku imaju usmerena su na izlecenje do sada neizlecive bolesti i otkrivanje jos detalja.
Signali koje šalju geni određuju brzinu kojom ćelije rastu, brzinu podele i životni vek. Rak je abnormalni, nekontrolisani rast ćelija koji se pokreće kada se određeni geni promene i proizvedu pogrešne proteine.
Najčešći uzrok raka su stečene mutacije koje se ne prenose sa roditelja na decu, već se javljaju tokom života. Proces počinje promenom gena u jednoj ćeliji u određenom organu, kao što su dojka ili debelo crevo. Izmenjeni geni šalju signal ćeliji da započne ubrzanu višestruku deobu. To dovodi do formiranja tumora.
MUTACIJE - kao jedan od uzroka
Mutacija je promena normalnog DNK koda. Mutacija može biti spontana ili uzrokovana vanjskim faktorima. Mutacije mogu imati velike efekte na ćeliju ili nikako.
Mutacija je promena normalnog DNK koda. Mutacija može biti spontana ili uzrokovana vanjskim faktorima. Mutacije mogu imati velike efekte na ćeliju ili nikako.
Mutacije gena su česte. Biolozi su izračunali da se oko 500 baza dnevno ošteti u lancu DNK svake ljudske ćelije samo pod uticajem oksidacionih jedinjenja. Nisu sve promene kritične, većina ni na koji način ne utiče na zdravlje.
Prema različitim procenama, od pet do dvadeset odsto onkoloških bolesti povezano je sa naslednim promenama gena. U većini slučajeva ćelije raka se formiraju usled stečenih (ili somatskih) mutacija. Kako telo stari, postaje sve teze u njihovom ispravljanju, zbog čega stariji ljudi, čije se DNK promene akumuliraju godinama, češće obolevaju od raka nego mlađi ljudi.
Pored starenja, faktori koji izazivaju genetske kvarove mogu biti virusi, izloženost određenim hormonima i toksinima, ultraljubičasto i radioaktivno zračenje.
GENI RAKA
Da li postoje specijalizovani geni raka?
Prema nekim istrazivanjima postoje specijalizovani ili takozvani onkogeni. Geni za rak su zapravo specifični delovi DNK koji kada mutiraju, mogu dovesti do raka. Geni raka mogu se podeliti u dve velike kategorije: onkogeni i tumor supresorski geni. U normalnim ćelijama ove dve vrste gena rade zajedno kako bi regulisale deobu stanica.
Dva najpoznatija onkogena su HER2, koji se nalazi u tumorima dojke i jajnika, i RAS, koji je odgovoran za proizvodnju proteina koji pomažu ćelijama da komuniciraju jedna sa drugom, normalno rastu i umiru kada je to potrebno.Više od 11% žena s invazivnim rakom dojke ima HER2 pozitivan rak dojke. Nekoliko je lekova odobreno ili su podvrgnuti kliničkom testiranju kao HER2-pozitivne terapije za rak dojke. (Enhertu, Phesgo, Piqray,Tukysa, Margenza - izvor )
GENI RAKA
Da li postoje specijalizovani geni raka?
Prema nekim istrazivanjima postoje specijalizovani ili takozvani onkogeni. Geni za rak su zapravo specifični delovi DNK koji kada mutiraju, mogu dovesti do raka. Geni raka mogu se podeliti u dve velike kategorije: onkogeni i tumor supresorski geni. U normalnim ćelijama ove dve vrste gena rade zajedno kako bi regulisale deobu stanica.
Onkogeni su geni koji obično proizvode pozitivne signale koji potiču deobu stanica. Kada su mutirani, ovi geni postaju trajno "uključeni", uzrokujući da se ćelije raka neprestano dele van kontrole. Neispravan onkogen je analogan automobilu sa papučicom gasa zaglavljenom u položaju "uključeno". Kretaće se napred bez obzira pritisnuli pedalu ili ne i ne može se zaustaviti.
Geni koji ograničavaju rast ćelija nazivaju se supresori. Tumorski supresorski geni su dakle geni koji obično proizvode negativne signale koji govore stanicama da se ne dele. Kada su mutirani, ovi geni postaju trajno "isključeni", dozvoljavajući ćelijama raka da se dele čak i kada to ne bi trebalo. Neispravan tumor supresorski gen je poput automobila sa pokvarenim kočionim sistemom. Nećete moći zaustaviti auto dok se kreće.
Dva najpoznatija onkogena su HER2, koji se nalazi u tumorima dojke i jajnika, i RAS, koji je odgovoran za proizvodnju proteina koji pomažu ćelijama da komuniciraju jedna sa drugom, normalno rastu i umiru kada je to potrebno.Više od 11% žena s invazivnim rakom dojke ima HER2 pozitivan rak dojke. Nekoliko je lekova odobreno ili su podvrgnuti kliničkom testiranju kao HER2-pozitivne terapije za rak dojke. (Enhertu, Phesgo, Piqray,Tukysa, Margenza - izvor )
RAS mutacije su među najčešćim mutacijama u karcinomu, koje pokreću agresivne, metastatske maligne bolesti s lošom prognozom pacijenata. Uprkos opsežnim naporima da se identifikuju inhibitori malih molekula RAS, trenutno ne postoje lekovi odobreni od strane FDA koji se direktno vezuju za RAS i selektivno inhibiraju rast tumora izazvan RAS.
Najčešći supresorski gen je p53, ili TP53. Kod više od polovine obolelih od raka on je odsutan ili oštećen.
TUMORI - faza pre raka ili?
Rak vidimo nastaje jednom mutacijom u ćeliji. Ova mutacija je nepovratno oštećenje DNK. Supstanca ili organizam koji uzrokuje ovu početnu mutaciju naziva se inicijator. Inicijator, međutim, ne izaziva odmah rak. Mutiranoj ćeliji je potrebno kontinuirano delovanje promotora da bi se pretvorila u rak. Promotor je ne-kancerogena supstanca koja kada se više puta primenjuje, pojačava efekte inicijatora koji izazivaju rak. Oni indukuju proliferaciju (reprodukciju) ćelije, što dovodi do velikog broja ćelija kćeri koje sadrže mutaciju koju je stvorio inicijator. U ovom trenutku, masa mutiranih ćelija je obično benigni tumor.
KAKO/ KADA SE TUMOR PRETVARA U RAK
Promotor uzrokuje da se ćelije dele nenormalno brzom brzinom. Kada se ćelije ovako brzo dele, verovatnoća da će doći do dodatnih mutacija ili grešaka u replikaciji DNK uvelike se povećava. Na kraju se dogodilo toliko mnogo mutacija da rast ćelija u tumoru postaje potpuno neregulisan. Termin progresija se koristi za opisivanje transformacije benignog tumora u maligni (kancerogeni tumor).
IZVORU MUTACIJA
Mutacije koje uzrokuju rak mogu doći iz različitih izvora:
TUMORI - faza pre raka ili?
Rak vidimo nastaje jednom mutacijom u ćeliji. Ova mutacija je nepovratno oštećenje DNK. Supstanca ili organizam koji uzrokuje ovu početnu mutaciju naziva se inicijator. Inicijator, međutim, ne izaziva odmah rak. Mutiranoj ćeliji je potrebno kontinuirano delovanje promotora da bi se pretvorila u rak. Promotor je ne-kancerogena supstanca koja kada se više puta primenjuje, pojačava efekte inicijatora koji izazivaju rak. Oni indukuju proliferaciju (reprodukciju) ćelije, što dovodi do velikog broja ćelija kćeri koje sadrže mutaciju koju je stvorio inicijator. U ovom trenutku, masa mutiranih ćelija je obično benigni tumor.
KAKO/ KADA SE TUMOR PRETVARA U RAK
Promotor uzrokuje da se ćelije dele nenormalno brzom brzinom. Kada se ćelije ovako brzo dele, verovatnoća da će doći do dodatnih mutacija ili grešaka u replikaciji DNK uvelike se povećava. Na kraju se dogodilo toliko mnogo mutacija da rast ćelija u tumoru postaje potpuno neregulisan. Termin progresija se koristi za opisivanje transformacije benignog tumora u maligni (kancerogeni tumor).
IZVORU MUTACIJA
Mutacije koje uzrokuju rak mogu doći iz različitih izvora:
Naslednost:
Neki ljudi imaju genetsku predispoziciju za rak. Njihovi geni mogu biti podložniji mutaciji ili se mogu roditi s mutiranim genom. Zbog toga je porodična anamneza važna kada se govori o riziku od raka.
Karcinogeni:
Neki ljudi imaju genetsku predispoziciju za rak. Njihovi geni mogu biti podložniji mutaciji ili se mogu roditi s mutiranim genom. Zbog toga je porodična anamneza važna kada se govori o riziku od raka.
Karcinogeni:
Poznato je da određene supstance, koje se nazivaju karcinogeni, uzrokuju mutacije gena koje uzrokuju rak. Neki uobičajeni karcinogeni uključuju: duvan, alkohol, masti u ishrani, izlaganje suncu, izloženost radijaciji, ugalj i još mnogo toga. U pitanju su prekomerne doze.
Infektivni organizmi:
Nedavno otkrice
KRUZNA RNK - nepravilna " montaza"
Ne tako davno, u ljudskim ćelijama, biolozi su otkrili novu porodicu makromolekula uključenih u regulaciju i ekspresiju gena – kružnu RNK -CircRNA. Ona se u početku smatrala otpadnim ćelijskim proizvodom. Značajne promene u koncentraciji ovih RNK mogu dovesti do pojave ili napredovanja bolesti uključujući patološka stanja.
Naučnici su primetili da je pojava velikog broja ovih jedinjenja u krvnoj plazmi često povezana sa nastankom raka. Više od dvadeset kružnih RNK se sada koristi kao tumorski markeri za rano otkrivanje različitih vrsta karcinoma: debelog creva, jajnika, bešike, dojke, jetre, želuca, bubrega i prostate. Međutim, još uvek nije bilo poznato kakvu ulogu imaju u formiranju tumora.
Infektivni organizmi:
Utvrđeno je da određeni virusi, bakterije i paraziti uzrokuju neke vrste raka.
Nedavno otkrice
KRUZNA RNK - nepravilna " montaza"
Ne tako davno, u ljudskim ćelijama, biolozi su otkrili novu porodicu makromolekula uključenih u regulaciju i ekspresiju gena – kružnu RNK -CircRNA. Ona se u početku smatrala otpadnim ćelijskim proizvodom. Značajne promene u koncentraciji ovih RNK mogu dovesti do pojave ili napredovanja bolesti uključujući patološka stanja.
Od više od 100.000 ljudskih circRNA koje su otkrivene do danas, funkcionalnost je pripisana samo nekolicini, dok uloge koje igra veliki ostatak i dalje ostaju misterija. To je delom zato što je ponekad teško razlikovati circRNA od njihovih linearnih RNA analogija koristeći postojeće metodologije, i zato što trenutni pristupi za proizvodnju sintetičkih circRNA mogu biti glomazni, neefikasni i neprecizni.
Naučnici su primetili da je pojava velikog broja ovih jedinjenja u krvnoj plazmi često povezana sa nastankom raka. Više od dvadeset kružnih RNK se sada koristi kao tumorski markeri za rano otkrivanje različitih vrsta karcinoma: debelog creva, jajnika, bešike, dojke, jetre, želuca, bubrega i prostate. Međutim, još uvek nije bilo poznato kakvu ulogu imaju u formiranju tumora.
Australijski istraživači sa Flinders univerziteta u Adelaidu nedavno su rešili su ovu misteriju otkrivši da se specifične kružne RNK mogu vezati za DNK i izazvati mutacije koje dovode do raka. Autori su ovaj proces nazvali „endogenim oštećenjem DNK usmerenim na RNK“.
„Spoljni faktori životne sredine i genetski faktori dugo su se smatrali primarnim uzrocima raka“, rekao je u saopštenju za štampu vođa studije profesor Simon Conn, koji vodi CircRNA laboratoriju na Institutu za medicinska istraživanja Univerziteta Flinders. Makromolekul prisutan u mnogima od nas je sposoban da promeni DNK i izazove rak iznutra."
Autori su otkrili da se cRNA mogu vezati za DNK na različitim mestima koristeći četiri različita mehanizma. Kao rezultat, dolazi do promena u genetskom lancu, koje kulminiraju njegovim prekidom. Da bi preživela, ćelija pokreće mehanizam popravke DNK, ali taj proces nije uvek savršen.
Zbog činjenice da cRNA mogu da promene fizički raspored slomljenih fragmenata DNK u ćelijskom jezgru, kada se zalepe zajedno, poput sastavljanja delova pocepane knjige, može doći do grešaka u „numeraciji stranica““, objašnjava profesor Kon.
Poznato je da ovaj proces pogrešnog sklapanja genetskog materijala, nazvan hromozomska translokacija, može normalnu ćeliju pretvoriti u ćeliju raka. Trenutno, u medicinskoj literaturi postoji oko 500 opisa hromozomskih rearanžmana koji su rezultat fuzije translokacijskih gena specifičnih za različite onkološke bolesti. Lekari širom sveta ih koriste da bi odredili vrstu i stadijum raka i izabrali opcije lečenja. Kako nastaju ove mutacije, tek je sada poznato.
FILADELFIJSKi HROMOZOM
Najpoznatiji primer translokacionog preuređivanja DNK je pojava takozvanog Filadelfijskog hromozoma. Ova mutacija uzrokuje do 95 procenata slučajeva hronične mijelogene leukemije i nalazi se kod gotovo svih pacijenata sa akutnom limfoblastnom leukemijom B-ćelija. Filadelfijski hromozom, koji čak ima i sopstvenu oznaku Ph u Međunarodnoj citogenetskoj nomenklaturi, nastaje kada se gen ABL1, koji se nalazi na hromozomu 9, kombinuje sa BCR regionom hromozoma 22. Novi himerni BCR-ABL protein je stalno aktivan i provocira nekontrolisanu deobu ćelija.
Kao rezultat translokacije, gen ABL1 iz hromozoma 9 (region k34) je kombinovan sa BCR regionom hromozoma 22 (region k11). Dobijeni Philadelphia hromozom sadrži himerni region koji kodira trajno aktivan BCR-ABL protein, koji uzrokuje nekontrolisanu podelu krvnih zrnaca.
Istraživači sa Univerziteta Flinders pokazali su u dve vrste ćelija da kada su cRNA izložene poznatim vrućim tačkama u genetskom lancu, nastaju onkogene mutacije. Eksperimenti na miševima potvrdili su da unošenje u krv nekih jedinjenja iz ove grupe dovodi do brzog razvoja agresivne leukemije.
FILADELFIJSKi HROMOZOM
Najpoznatiji primer translokacionog preuređivanja DNK je pojava takozvanog Filadelfijskog hromozoma. Ova mutacija uzrokuje do 95 procenata slučajeva hronične mijelogene leukemije i nalazi se kod gotovo svih pacijenata sa akutnom limfoblastnom leukemijom B-ćelija. Filadelfijski hromozom, koji čak ima i sopstvenu oznaku Ph u Međunarodnoj citogenetskoj nomenklaturi, nastaje kada se gen ABL1, koji se nalazi na hromozomu 9, kombinuje sa BCR regionom hromozoma 22. Novi himerni BCR-ABL protein je stalno aktivan i provocira nekontrolisanu deobu ćelija.
Istraživači sa Univerziteta Flinders pokazali su u dve vrste ćelija da kada su cRNA izložene poznatim vrućim tačkama u genetskom lancu, nastaju onkogene mutacije. Eksperimenti na miševima potvrdili su da unošenje u krv nekih jedinjenja iz ove grupe dovodi do brzog razvoja agresivne leukemije.
Nakon analize baze podataka neonatalnih krvnih testova, autori su otkrili da je kod novorođenčadi sa akutnom leukemijom, čak i pre pojave simptoma, nivo specifičnih kružnih RNK bio značajno viši nego u kontrolnoj grupi.
Prema naučnicima, postoje dokazi da proces endogenog oštećenja DNK usmerenog na RNK može dovesti ne samo do leukemije, već i do drugih onkoloških bolesti. A obilje kružnih RNK molekula u ćelijama služi kao pouzdan kriterijum za otkrivanje raka u najranijim fazama, kada je verovatnoća izlečenja mnogo veća.
( izvor br 1)
Нема коментара:
Постави коментар